فهرست مندرجاتمحیطزیست افغانستان
محیطزیست افغانستان قربانی جنگ آب
[قبل] [بعد]
کاهش روز‌افزون آب می‌تواند زندگی را بحرانی سازد. رشد نامتوازن جمعیت، مقدار آب‌های آلوده و چرب افزایش می‌یابد و آب‌های شیرین کم می‌شود. با وجود سایر نابه‌سامانی‌ها و مشکلات زندگی جهانیان، می‌توان گفت که جنگ آب یک موضوع تخیلی نیست. این مسأله یکی از موضوعات بسیار جدی است. از همین حالا شاهد نشانه‌ها و اختلاف‌ها و طرح‌هایی برای مدیریت بحران آب از سوی کشور‌هایی هستیم که در آستانه‌ی رفتن به‌سوی بحران بی‌آبی قرار دارند.
براساس گزارش‌ها، ده‌سال پیش کارشناسان امور آژیرهایی را به صدا درآوردند و پیش‌بینی کردند که تا سال ۲۰۲۵، ۲۸۰۰ میلیون نفر با بحران بی‌آبی در جهان مواجه خواهند شد و دو‌سوم مردم جهان به آب آشامیدنی صحی دسترسی نخواهند داشت.
این در حالی است که ۹۶٫۷ درصد آب روی زمین شور است و غیر‌قابل استفاده و مابقی آب‌های شیرینی‌اند که به‌شدت از سفره‌های زیر‌زمینی در اثر عدم مدیریت درست آبی برچیده می‌شود و این خود نشانی از بحران آب در جهان تلقی می‌شود. از این‌رو، ده‌سال آینده را سال‌های سرنوشت‌ساز برای جهان قلم‌داد کرده‌اند و احتمال می‌رود که مضاعف بر در‌گیری‌های داخلی میان کشورها، جنگ‌‌هایی در پیوند با آب میان کشورها رخ دهد.
اکنون، کشورهای منطقه برای مقابله با بحران آب در تلاش طرح‌ریزی روی منابع دیگر کشورهاست. بخش اعظم نا‌امنی‌ها در کشورهای بحران‌زده که منابع آبی سرشار دارند، سازمان‌یافته و مدیریت‌شده به‌نظر می‌رسد. می‌توان گفت که افغانستان از جمله کشورهای بحران‌زده‌ای است که به‌شدت از جنگ آب متضرر بوده و در اثر حل نشدن این بحران، وضعیت بدتر خواهد شد.
[↑] بحران مدیریت آب در افغانستان
با وجود وضعیت سیاسی مبهم و بحرانی کشور، کمبود آب آشامیدنی پاک، عدم مدیریت سالم آب، مشکلات زراعتی از ناحیه کمبود آب، وضعیت محیطزیست کشور را به‌شدت بحرانی خواهد ساخت. یافته‌ها نشان می‌دهد که افغانستان تنها کشوری است که حدود ۷۶ درصد منابع آبی این کشور را کشورهای همسایه، به‌ویژه پاکستان و ایران مضاعف بر حق آب‌شان، مصرف می‌کنند. به همین‌گونه براساس آمارهای وزارت انرژی و آب، در منطقه آسیای میانه افغانستان یگانه کشوری است که ۷۵ میلیارد مترمکعب آب شیرین دارد که از این میان ۷۰ درصد آن را کشورهای همسایه به‌خصوص ایران و پاکستان استفاده می‌کنند و ۳۰ درصد آن به مقاصد داخلی استفاده می‌شود.
به‌گفته کارشناسان منابع طبیعی، یکی از عوامل تداوم ناامنی در افغانستان ریشه در جنگ آب دارد. گزارش‌ها نشان داده است که ایران در صدد نابود بند برق کجکی هلمند است که عامل نرسیدن آب کافی به آن‌سوی مرز می‌باشد و از سویی هم کار ساخت بند سلما در هرات چندین‌بار به علت ناامنی متوقف شده است.
ابراهیم جعفری، استاد دانشگاه و عضو شبکه نظارت بر منابع طبیعی افغانستان به این باور است که جنگ افغانستان می‌تواند جنگ انرژی و مسیرهای انتقال آن باشد. جنگ افغانستان می‌تواند بسیاری دلایل دیگر به‌شمول منابع طبیعی و آب داشته باشد.
البته که این یک مساله کوچک نیست. جعفری می‌گوید، مشکل زمانی آغاز شد که در یک بازی بزرگ افغانستان از حالت یک کشور دارای یک اداره مرکزی قدرتمند و مقتدر تبدیل شد به یک کشور جنگ‌زده با زیرساخت‌های ویران شده. در صورتی‌که افغانستان یک کشور مستقل می‌بود و می‌ماند در طول این سالیان قطعا یک پالیسی برد برد در خصوص منابع آبی خود و همسایگان ساخته و اجرایی کرده بود. وقتی‌که کشور در غم امنیت ماند، دیگر غم آب‌های مرزی یک مساله کاملا حاشیه‌ای شد. می‌توان تصور کرد که بعد از حدود نیم قرن بی‌توجهی و بی‌بازخواستی و بی‌برنامگی در خصوص این آب‌های مرزی، کشورهای همسایه ساختارهای شهری، صنعتی و اقتصادی مختلفی را بر مبنای آب‌های بی‌محاسبه وارده بنا کرده باشند و این طبیعی است که بعد از این همه مدت اگر صحبت از حساب و کتاب شود، واکنش‌ها خیلی دوستانه نخواهد بود.
به‌علت نابه‌سامانی‌های سالیان اخیر، آب ما به‌دامان کشورهای همسایه سرازیرشده و این همسایه‌ها به نوعی در حال حاضر آن را حق مسلم خود می‌دانند و در خصوص هر گونه نظام‌مند شدن آن، واکنش‌های اغلب غیرمنصفانه از خود نشان می‌دهند. به باور جعفری ادامه این نابه‌سامانی و عدم ایجاد وضاحت در این مساله بعد از تشکیل دولت جمهوری اسلامی افغانستان باعث نهادینه شدن این توقعات شده و اگر این روند باز هم ادامه پیدا کند و هر چه دیرتر به سازمان‌دهی این مساله پرداخته شود تغییر دیدگاه و توقعِ ایجادشده سخت‌تر خواهد شد و واکنش‌های جدی‌تری را ایجاد خواهد کرد. این نکته را هم باید مد نظر گرفت که ارزش آب هر روز بیشتر و بیشتر می‌شود و کار سخت‌تر و سخت‌تر.
به باور کارشناسان منابع طبیعی، ضعف مدیریت این منابع عظیم آبی، مشکلات سیاسی ناشی از استفاده آب با کشورهای همسایه، نبود متخصصان در راس مدیریت منابع آبی کشور، اطلاعات ناکامل در مورد حوزه‌های آبی، نبود نگاه استراتژیک به آب به حیث یک رکن اساسی توسعه اقتصادی کشور، سطح پایین آگاهی در مورد استفاده بهتر از آب و نبود زیربناهای مدرن آبیاری همگی باعث شده‌اند که با وجود این منابع عظیم آبی، افغانستان با کمبود شدید آب و مواد غذایی مواجه باشد.
بی‌توجهی و ساده‌انگاری مسوولان کشور در حل بحران آب، به قیمت جان میلیون‌ها تن تمام می‌شود. اکنون زمانی است که مسوولان اقدامات جدی روی‌دست گیرند. دولت افغانستان باید راه‌کار جدی را در حوزه‌ی مدیریت آبی کشور روی‌دست گیرد تا از بحران آب در کشور کاسته شود و شیوه‌های مقابله با عوامل بحران‌ساز را درست مدیریت و کنترول کند. به باور ابراهیم جعفری، افغانستان باید مبنی بر استفاده از منابع آبی خود به‌صورت کاملاً مستقل و البته در چهارچوب قوانین بین‌المللی اراده‌ای از خود نشان بدهد، اما این اراده حتما نباید منحصر به فشار وارد کردن و داغ کردن بحث آب‌های مرزی باشد.
همان‌گونه که توقعات در طول سالیان متمادی ایجاد شده حل مساله هم نیاز به مذاکرات و تفاهمات طولانی‌مدت دارد. بهتر است در کنار ایجاد یک گفتمان معطوف به حل مشکل با همسایگان و سایر کشورهای دوست یک برنامه مشخص برای توانمندسازی کشور در استفاده از منابع آبی، روی‌دست گرفته شود. به‌عبارت دیگر افغانستان باید در بخش مدیریت آب‌های درون‌مرزی خود تا می‌تواند سرمایه‌گذاری و فعالیت کند تا در کنار پیشبرد مذاکرات بالای آب‌های مرزی و در سایه حساسیت‌های مهار شده، بتواند بخش مدیریت منابع آبی خود را توانمند ساخته و به‌سمت خودکفایی حرکت دهد.
این امر به مرور باعث می‌شود که در زمان تصمیم‌گیری در خصوص یک کار جدی بر روی آب‌های مرزی افغانستان، بتواند به تنهایی از عهده تمامی ملزوماتش برآید و کم‌تر دیگران را در اجرای پروژه‌ها و حتا سرمایه‌گذاری روی این پروژه‌ها دخالت دهد. دخالت‌هایی که قطعا می‌تواند آسیب‌ها و مشکلات جدی را در پروژه‌های مدیریت منابع آبی مخصوصاً آب‌های مرزی به همراه داشته باشد.[۱]
[↑] يادداشت‌ها
يادداشت ۱: اين مقاله برای دانشنامهی آريانا توسط مهدیزاده کابلی برشتۀ تحرير درآمده است.
[↑] پی‌نوشت‌ها
[۱]- نبیله هورخش، محیطزیست افغانستان قربانی جنگ آب، وب‌سایت روزنامه‌ی ٨صبح: چهارشنبه ۷ جوزا ۱۳۹۳
[↑] جُستارهای وابسته
□ آب
□ محیطزیست افغانستان
□ مسأله‌ی آب در افغانستان
[↑] سرچشمه‌ها
□ وب‌سایت روزنامه‌ی ٨صبح
