 |
|
پاکستان و افغانستان
بازی بزرگ جدید
بازی بزرگ
بازی بزرگ، در واقع، به رقابت استراتژیک امپراتوری‌های بریتانیا و روسیه برای تسلط بر آسیای مرکزی در قرن نوزدهم و اوایل قرن بیستم گفته می‌شود. این رقابت به‌صورت رسمی با امضای قرارداد ۱۹۰۷ سن پترزبورگ به پایان رسید. این قرارداد ایران را به سه قلمرو تقسیم کرد، افغانستان را رسماً به تحت‌الحمایه بریتانیا تبدیل کرد، و بریتانیا و روسیه را از دخالت در امور داخلی تبت منع کرد. اتفاق‌نظر عمومی بر این است که سازنده این اصطلاح آرتور کانلی، سروان بریتانیایی، است. وقایع رمان «کیم»، نوشته رودیارد کیپلینگ در سال ۱۹۰۱، در فضای این رقابت رقم می‌خورد و این کتاب در رواج این اصطلاح نقش مهمی ایفا کرد.
ارتش پاکستان، بعد از این‌که طالبان این کشور ۱۳۲ دانش‌آموز را در مدرسه‌ای در پیشاور قتل‌عام کرد، عزمی بی‌سابقه در مقابله با برخی ستیزه‌جویان پاکستانی از خود نشان داده است.
اما اقدامات نظامی ارتش هنوز یک‌پارچگی لازم را ندارد و با این که موضع طالبان پاکستان تضعیف شده، ولی باقی گروه‌های ستیزه‌جویی که در پاکستان فعالیت می‌کنند به‌حال خود رها شده‌اند.
مقامات پاکستانی، حداقل در ملا عام، تاکید می‌کنند که دیگر تفاوتی میان طالبان «خوب» (نیروهای هم‌راستا با دولت پاکستان) و طالبان «بد» (نیروهایی که دست به حملات قومی و ضددولتی می‌زنند) قائل نیستند.
اما استدلالشان در پشت درهای بسته این است که ارتش نمی‌تواند هم‌زمان با همه گروه‌ها بجنگد. به گفته آن‌ها، در حال حاضر کار فوری و ضروری جنگیدن با ستیزه‌جویانی است که مسئول قتل ده‌ها هزار نفر در داخل مرزهای پاکستان بوده‌اند.
| ▲ | حمله‌ها در افغانستان |
این حرف به این معنی است که مانعی بر سر راه گروه‌هایی مانند شبکه حقانی، که بیشتر فعالیت‌هایشان را بر افغانستان متمرکز می‌کنند، وجود ندارد. این گروه، که در مناطق قبیله‌نشین پاکستان مستقر است، مسئول چند حمله‌ای که در تابستان گذشته به کابل شد، قلمداد می‌شود.
این حمله‌ها واقعا ویرانگر بوده‌اند. در شش ماه اول سال ۲۰۱۵، تعداد تلفات غیرنظامی ثبت شده توسط هیات معاونت سازمان ملل متحد در افغانستان به بالاترین سطح خود از زمان مستندسازی دقیق این آمارها در سال ۲۰۰۸ رسید.
از طرف دیگر طالبان افغانستان هم فعالیت‌های نظامی خود را افزایش داده، از جمله حمله اخیر به شهر قندوز در شمال این کشور.
حضور جنگجویان طالبان در خیابان‌های قندوز به شکلی بود که برای دوربین‌ها ژست می‌گرفتند
ناراحتی مقامات کابل در سال‌های گذشته از این بوده که بسیاری از رهبران طالبان افغانستان در شهر کویته پاکستان و اطرافش زندگی می‌کنند.
پاسخ مقامات نظامی پاکستان به شکایت‌های دولت افغانستان این بوده که با وجود حضور حدودا سه میلیون افغان در پاکستان، آگاهی از محل دقیق زندگی تک‌تک افراد کار سختی است.
عدم انکار آشکار حضور این افراد در پاکستان تعمدی است. مقامات پاکستانی از این احساس که دولت پاکستان بر طالبان افغانستان تسلط دارد مانند یک اهرم دیپلماتیک استفاده می‌کنند. پیام ضمنی آن‌ها این است که اگر غرب خواهان برقراری صلح در افغانستان است، ابتدا باید همکاری پاکستان را جلب کند.
اما حقیقت تاریخی این است که طالبان افغانستان، با وجود علاقه به برخورداری از کمک‌های پاکستان، می‌تواند دستورات صادرشده از اسلام‌آباد را نادیده بگیرد و سیاست‌های خودش را تدوین کند.
| ▲ | همکاری |
اشرف غنی، رئیس‌جمهور افغانستان، بعد از به قدرت رسیدن در سال ۲۰۱۴ گفت که بهبود روابط با پاکستان یکی از اولویت‌های کاری مهم دولتش خواهد بود؛ اگر اسلام‌آباد رابطه‌اش را با طالبان افغانستان قطع کند، در آن صورت کابل هم تلاش خواهد کرد تا مانع پنهان شدن نیروهای مخالف پاکستان در خاک افغانستان شود.
او در آن زمان گفت که دو کشور برای رسیدن به ثبات چاره‌ای جز همکاری ندارند.
اما امیدهایی که با پیروزی آقای غنی زنده شده بود حالا نقش بر آب شده و اسلام‌آباد و کابل مجدداً به متهم کردن یکدیگر روی آورده‌اند و به‌نظر می‌رسد که این بی‌اعتمادی قرار است ادامه پیدا کند.
اشرف غنی، رئیس‌جمهور افغانستان، خواستار بهبود روابط کشورش با پاکستان شده
| ▲ | نگرانی‌های ژئواستراتژیک |
به گفته مقامات ارشد نظامی در پاکستان، نفوذ رو به رشد هند در افغانستان باعث ادامه اهمیت این کشور برای آن‌ها می‌شود.
نگرانی اسلام‌آباد از این است که هند بخواهد از نفوذش در افغانستان برای برقراری روابط نزدیک‌تر با بلوچ‌های جدایی‌طلبی استفاده کند که نزدیک به یک دهه است که برای استقلال از پاکستان می‌جنگند.
برنامه پاکستان برای ایجاد شاهراه اقتصادی پاکستان - چین باعث شده حساسیت این مساله حتی بیشتر از پیش شود. این مسیر تجاری قرار است طبق برنامه با عبور از بلوچستان و گذشتن از نزدیکی مرز افغانستان، به بندر تازه‌تاسیس گوادر که در آب‌های عمیق ساخته شده برسد.
پاکستان امیدوار است که درآمدی چند میلیارد دلاری از این مسیر تجاری جدید عایدش شود. این یک وضعیت ژئواستراتژیک پیچیده است.
| ▲ | کریدور اقتصادی پیشنهادی چین - پاکستان |
طرح مسیر تجاری میان پاکستان و چین
خیلی خلاصه، استراتژیست‌های پاکستانی می‌خواهند با حمایت از ستیزه‌جویان اسلام‌گرا نقشه‌های ماموران اطلاعاتی هند را خنثی کنند تا آن‌ها نتوانند با همکاری استقلال‌طلبان بلوچ چوب لای چرخ تجار چینی بگذارند.
به این ترتیب جای شک نیست که «بازی بزرگ»، یعنی تلاش قدرت‌های خارجی برای کنترل افغانستان، هم‌چنان زنده و در جریان است.
تجربه تاریخی نشان می‌دهد که ثبات افغانستان مستلزم عدم دخالت خارجی‌ها در امور این کشور است. اما قدرت‌های محلی همگی به چشم جایی که می‌تواند برایشان مشکل‌ساز شود به این کشور نگاه می‌کنند.
در نتیجه خیلی از همسایگان افغانستان تلاش می‌کنند که با حمایت از گروه‌های نظامی محلی، قومی و مذهبی از تسلط گروه‌های وابسته به دیگران بر این کشور جلوگیری کنند.
در این میان مردم افغانستان با این روند کاملاً آشنایی دارند چون، در اکثر مواقع، دودش تنها به چشم آن‌ها می‌رود.
[▲] يادداشت‌ها
[▲] پی‌نوشت‌ها
اَوِن بنت‌جونز، پاکستان و افغانستان: بازی بزرگ جدید، وب‌سایت فارسی بی‌بی‌سی: پنج‌شنبه ٢٢ اکتبر ٢٠۱۵ - ۳٠ مهر ۱۳۹۴
[▲] جُستارهای وابسته
□
[▲] سرچشمه‌ها
□ وب‌سایت فارسی بی‌بی‌سی
