- زندگی‌نامه
- آثار
- دیدگاه‌های سخنوران
- ...
- ...
- ...
- ...
- ...
- ...
- ...
- ...
- يادداشت‌ها
- پيوست‌ها
- پی‌نوشت‌ها
- جُستارهای وابسته
- سرچشمه‌ها
- پيوند به بيرون
[...] [...]
استاد سخن خلیل‌الله خلیلی (زادۀ ١٢٨٣ خ - درگذشتۀ ۱۳۶۶ خ)، شاعر، اديب و سياستمدار نامور معاصر افغانستان بود.
[↑] زندگی‌نامه
خليل‌الله فرزند ميرزا محمدحسين خان مستوفی‌الممالك، در سال ١٢٨٣ خورشيدی (در ماه شوال ١٣٢۵ هجری قمری) در کنار دريای کابل در عمارتی که روزی به‌نام باغ "جهان آرا" تفرج‌گاه شاهان مغول بود، به دنيا آمد.[۱] پدرش محمدحسين‌خان مستوفی‌الممالک از عشيره صافی[۲]، از بزرگان منطقه کوهستان در شمال کابل[٣] يا به سخن ديگر از روستای سيدخيل ولايت پروان[۴] و از رجال عهد امير حبيب‌الله‌خان بود که بعدها به فرمان شاه امان‌الله به دار آويخته شد.[۵] مادرش، نيز دختر عبدالقادر خان صافی يکی از خوانين با نام و نشان کوهستان ولايت پروان بود و خواهر عبدالرحيم خان می‌شد که در زمان سلطنت آل يحيی نائب سالار هرات، وزير فوائد عامه و معاون صدارت عظمی حکومت شاهی افغانستان بود.[٦]
در پنج سالگی وارد مدرسۀ (مکتب‌خانه) شد. با وصف آنکه ذکاوت و استعدادش، او را از همه کودکان ممتاز می‌نمود، توجه‌اش بيشر به جهان شعر و ادب بود، پس از فراگيری مقدمات زبان عربی و فارسی دری، پدرش او را به خواندن مثنوی معنوی مولانا جلال‌الدين بلخی تشويق می‌کرد.[٧] دکتر محمدحسين مشايخ فريدنی، دانشور ايرانی، در مقالۀ زير عنوان "يادی از استاد خلیل‌الله خلیلی" می‌نويسد:
- "تحصيلات خود را در مکتب‌خانه شروع کرد و ادبيات فارسی و عربی و علوم معقول و منقول را در کابل نزد مدرسان افغانی فراگرفت. در آن ايام همه در کابل و هرات مثل دهلی و لاهور و پيشاور فارسی‌دان بودند و زبان نظم و نثر و مکاتبه و محاکم و مدارس فارسی بود. مخصوصاً خاندانهای کهن به نشانۀ اصالت و اسلاميت کمتر به گويشهای محلی توجه می‌کردند. از اين رو فارسی زبان مادری خليلی بود و ذوق شعر و ادب با شير مادر در وجودش راسخ گرديد. او از کودکی شعر می‌سرود و طبعی روان داشت. دروس و راهنمايی‌های ملک الشعراء بی‌تاب (ف ۱۳٨٨ ق) نيز در پرورش ذوق شاعری او بسيار مؤثر بود و مرحوم خليلی پيوسته ازو به نيکی و حق شناسی ياد می‌کرد."[٨]
هنوز بيش از هفت سال نداشت که مادرش درگذشت و ١١ ساله بود که پدرش به حکم شاه امان‌الله اعدام شد. خود او در اين مورد می‌سرايد:
- بهــار هفتــم عمـرم نگشـــته بـود پـديــد
که رفـت از ســر مـن مـادر ملک ســيرم
هنوز بوسه بود جای بوسه‌ای که ز لطف
نهاد مادر مشـفق به روی و چشــم ترم
به سال يازدهـم شــد مرا شــهيــد پـدر
پــدر که بـود بـه صــد افتـخار تـاج ســرم
يتيم کــرد مـرا اين ســپهر مــردم کــش
اســير بيکس و بی خــانمـان و در بــدرم
دکتر مشايخ فريدنی می‌نويسد:
- "پدرش محمدحسين مستوفی‌الممالک از رجال دانشمند کشور خويش بود اما در فتنه‌های محلی به دست حکام ستم پيشه به شهادت رسيد و خليل‌الله يازده ساله را دچار يتيمی و بی‌کسی و فقر و زندان ساخت."[٩]
پس از مرگ پدرش، تمام اموال و دارايی آنها توسط دولت ضبط گرديد. روزگار او نيز از اوج ناز و نعمت به حضيض ذلت و خواری رسيد. سه سال در کابل و کوهستان در کمال پريشانی و تحت نظارت حکومت بسر برد. سپس، پادشاه از آن همه هستی و دارايی فقط چند جريب زمين در شمال کابل بوی مسترد کرد و از اين رو، نتوانست تحصيلات رسمی را ادامه دهد و در دبستان درد، شاگرد آموزگار سوز و اندوه گرديد. در همين ايام بود که استاد سلجوقی به ديدار او در کابل شتافت. سلجوقی می‌نويسد:
- "من به كابل آمدم به سراغ بازماندگان مرحوم مستوفی‌الممالك شدم و شنيدم كه در بين عائله مرحومی پسری از او باقی مانده است كه به‌جرم ناكردۀ پدر به گوشۀ محصور و متواری است و من با اينكه بعضی از دوستانی كه عقل نزد ايشان عبارت است از اختناق حس و قلب و ضمير، مرا از اتصال به فرزند مستوفی‌الممالك منع می‌نمودند، خود را به جناب خليل‌الله كه اكنون استاد ماست رسانيدم".[١٠][كليات اشعار، ديدگاه استادسلجوقی، ص ۶۲۵]
خود در مثنوی "شبهای آوارگی" که در مهجر نيوجرسی سروده به آن روزهای تاريک چنين اشاره می‌کند:
- اشـــک يــار کــودکی‌هــای مــن اســت
غمـگســـار بی‌کســی‌هـای مـن اســت
در يــتــيــمــی زار دارم بــــوده اســــــت
مؤنــس شــــب‌هــای تـارم بـوده اســت
اشــک در زنــدان با مــن هم‌خانــه بــود
يــار بــا زنجـــــيـر و بــا زولانـــه بــود[١١]
[↑] آثار
[↑] دیدگاه‌های سخنوران
[↑] :
[↑] :
[↑] :
[↑] :
[↑] :
[↑] :
[↑] :
[↑] :
[۱]
[٢]
[٣]
[۴]
[۵]
[٦]
[٧]
[٨]
[۹]
[۱٠]
[۱۱]
[۱٢]
[۱٣]
[۱۴]
[۱۵]
[۱٦]
[۱٧]
[۱٨]
[۱۹]
[٢٠]
[٢۱]
[٢٢]
[٢٣]
[٢۴]
[٢۵]
[٢٦]
[٢٧]
[٢٨]
[٢۹]
[٣٠]
[٣۱]
[٣٢]
[٣٣]
[٣۴]
[٣۵]
[٣٦]
[٣٧]
[٣٨]
[٣۹]
[۴٠]
[۴۱]
[۴٢]
[۴٣]
[۴۴]
[۴۵]
[۴٦]
[۴٧]
[۴٨]
[۴۹]
[↑] يادداشت‌ها
يادداشت ۱: اين مقاله برای دانشنامۀ آريانا توسط مهدی خراسانی و مهديزاده کابلی برشتۀ تحرير درآمده است.
[↑] پيوست‌ها
پيوست ۱: مهديزاده کابلی، خليل‌الله خليلی، سخن‌سرايی بزرگ معاصر
پيوست ٢: زندگی‌نامه استاد خلیل‌الله خلیلی از زبان خودش
پيوست ۳: استاد خليل‌الله خليلی و هنديه دختر شاه امان‌الله غازی
پيوست ۴: محمدکاظم کاظمی، مقدمه ديوان خليلی
پيوست ۵:
پيوست ۶:
[↑] پی‌نوشت‌ها
[۱]- شرح حال استاد خليل‌الله خليلی، وبگاه استاد خليل‌الله خليلی؛ برگرفته از سايت آريايی. جای تأسف است که تاريخ تولد او در اين شرح حال به اشتباه سال ١٣٢۵ هجری قمری بيان شده است و مديران اين سايت‌ها به اين اشتباه توجه نکرده‌اند. در حالی که خود استاد خليلی در بيان زندگی‌نامۀ خود می‌گويد: "من در سال ١٣٢٠ ه.ق، در شهر کابل در کنار رودخانه‌ی مبارک آن شهر زیبا و محبوب مان در خزان سال به دنیا چشم گشودم."
تاريخ تولد استاد خليل‌الله خليلی در منابع گوناگون مختلف ذکر شده است که در اينجا به چند نمونۀ اشاره می‌شود: استاد خليلی خود سال ١٣٢٠ هجری قمری را بيان داشته است. مهديزاده کابلی (به نقل از مجموعه اشعار چاپ پيشاور) و سايت بی بی سی (گرامیداشت صدمین سال تولد خليل‌الله خلیلی در کابل) و دانشنامۀ آزاد ويکی‌پديا: سال ۱۲۸۶ خورشيدی (۱۹۱۰ ميلادی)، وبگاه استاد خليل‌الله خليلی به نقل از تارنمای آریایی و سید احمدضیا نوری (به بهانه بیستمین سال روز پدرود ... خليل‌الله خليلی در سايت فردا): سال ١٣٢۵ هجری قمری، سايت توپيک: سال ۱۲۹۳ خورشيدی، محمدادریس بقایی (زنده‌گی‌نامه استاد خليل‌الله خلیلی، سايت استادسخن حضرت خليل‌الله خلیلی رح): سال ۱۲۸۴ هجری شمسی، دکتر محمدحسين مشايخ فريدنی (مجلۀ کيهان فرهنگی): سال ۱۲۸٣ خورشيدی، وبگاه کانون توسعه و تعاون افغانستان به نقل از سايت آريايی: سال ۱۲۹۳ خورشيدی ... را نوشته‌اند.
[۲]-
[۳]-
[۴]-
[۵]-
[۶]-
[٧]-
[۸]- مشايخ فريدنی، محمدحسين، يادی از استاد خليل‌الله خليلی، مجلۀ کیهان فرهنگی، شماره ٣٨، ارديبهشت ۱٣٦٦ خ، ص ٣٣
[۹]-
[۱٠]-
[۱۱]-
[۱۲]-
[۱۳]-
[۱۴]-
[۱۵]-
[۱۶]-
[۱٧]-
[۱۸]-
[۱۹]-
[٢٠]-
[٢۱]-
[٢۲]-
[٢۳]-
[٢۴]-
[٢۵]-
[٢۶]-
[٢٧]-
[٢۸]-
[٢۹]-
[۳٠]-
[۳۱]-
[۳۲]-
[۳۳]-
[۳۴]-
[۳۵]-
[۳۶]-
[۳٧]-
[۳۸]-
[۳۹]-
[۴٠]-
[۴۱]-
[۴۲]-
[۴۳]-
[۴۴]-
[۴۵]-
[۴۶]-
[۴٧]-
[۴۸]-
[۴۹]-
[↑] جُستارهای وابسته
□
□
□
[↑] سرچشمه‌ها
□
□
□
□
[↑] پيوند به بیرون
□ دكتر شمس‌الحق آريان‌فر، خليلی سرايشگر اندوه و آزادی، مجلهٔ جامعه مدنی، سال ششم شمارهٔ ۱
□ محمدکاظم کاظمی، مقدمه ديوان خليلی [بخش اول] و [بخش دوم]، وبگاه محمدکاظم کاظمی
□ شرح حال استاد خليل‌الله خليلی
□ [1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20]
[برگشت به بالا] [گفت و گو و نظر کاربران در بارهٔ مقاله]
