 |
|
معاهده‌ی پاريس
فهرست مندرجات
- ايران در تکاپوی الحاق‌گری
- متن عهدنامه
- يادداشت‌ها
- پيوست‌ها
- پی‌نوشت‌ها
- جُستارهای وابسته
- سرچشمه‌ها
- پيوند به بيرون
روابط ایران و افغانستان عهدنامه‌ها
معاهده‌ی پاريس (به انگلیسی: Treaty of Paris)، در روز چهارشنبه ۸ رجب سال ۱۲۷۳ ه.ق (۴ مارس ۱۸۵۷ میلادی یا ۱٣ اسفند ۱٢٣۵ خورشیدی)، بين دولتين بريتانيا و ايران به امضأ رسيد و بر اساس آن قرار شد که نیروهای بریتانیا از بنادر و جزایر جنوب ایران خارج شوند و در عوض ایران نیز سپاهیان اشغالگر خود را از هرات فراخواند و حاکميت دولت افغانستان را بر آن شهر به‌رسمیت بشناسد.
«معاهده پاریس» در مارس سال ۱۸۵۷ میلادی پس از دومین جنگ انگلیس با ایران بر سر مسئله هرات جهت صلح بین دو کشور در پاریس منعقد شد.
| ▲ | ايران در تکاپوی الحاق‌گری |
هرات از ديرباز، همواره مورد طمع شاهان پارس (ايران کنونی) بود. اما هر بار برای مدتی کمی اين شهر را در اشغال داشتند. در قرن ۱٦ ميلادی، هرات در اشغال صفويان ترک‌تبار درآمد. در اين دوران، هرات مرکز کشور فروپاشيده خراسان و محل سکونت طايفه‌ی ابدالی، يکی از شاخه‌های مشهور قوم پشتون بود که محققان را در آريايی‌بودن آنها شکی باقی نيست. پس از سقوط صفويان، هرات در اختيار نيروهای بومی (آريايی‌تبار) قرار گرفت و با بر افتادن سلطنت افغان‌ها در ايران، نادرشاه افشار با دشواری اين شهر را اشغال کرد. اما سلطه او بر اين شهر کوتاه مدت بود. پس از مرگ نادر دوباره افغان‌ها بر هرات مسلط شدند و اين تسلط تا امروز ادامه دارد.
در دوران سلسله‌ی قاجاريه بر ايران، پس از جدايی خراسان کنونی از پيکر افغانستان، شاهان قاجار بارها در جهت جدايی هرات از اين کشور نيز تلاش کردند. اما هر بار اين تلاش‌های تجاوزگرانه به ناکامی انجاميد. چنان‌که در سال ۱٢۴۹ ه.ق عباس ميرزا از سوی فتح‌علی شاه قاجار مأمور اشغال هرات شد. مرگ عباس ميرزا در راه مشهد اين کار را نافرجام گذاشت. محمدشاه قاجار نيز کوششی برای فتح هرات کرد، که ناکام ماند. در زمان ناصرالدين شاه، هرات به‌دست امير دوست‌محمد خان افتاد. نيروهای نظامی دولت قاجار تحت فرمان حسام‌السلطنه غافل‌گیرانه به هرات حمله برد و در سال ۱۲۷۳ ه.ق این شهر را اشغال کرد.
با مداخلات بریتانیا در جنوب ایران و بحرانی شدن روابط ایران و بریتانیا طی عهدنامه‌ای که در ۱۲۷۳ ه.ق (۱۸۵۷ میلادی) در پاریس بین نماینده ایران و سفیر بریتانیا به امضا رسيد، قرار شد که نیروهای بریتانیا از بنادر و جزایر جنوب ایران خارج شوند و در عوض ایران نیز سپاهیان خود را از هرات اشغالی فراخواند و حاکميت دولت افغانستان را بر آن شهر به رسمیت بشناسد. بنابر اين، رويای تصرف هرات از سوی شاهان قاجاريه برای هميشه نقش بر آب شد.
| ▲ | متن عهدنامه |
چون اعليحضرت خورشيد آيت اقدس همايون، پادشاه اعظم و شاهنشاه بالاستقلال كل ممالك ايران و اعليحضرت شاهنشاه انگليس هر دو علی‌السويه از روی صدق مايل اين هستند كه مصائب جنگی را كه منافی ميل و مكنونات خاطر دوستانه ايشان است رفع نمايند و روابط دوستی كه مدت مديدی فيمابين دولتين عليتين برقرار بوده مجدداً به يك صلحی كه بر وفق فوايد طرفين باشد بر بنيان محكم برپا نمايند، لهذا به جهت اجرای اين مقصود و مطلوب، اعليحضرت پادشاه ايران جناب جلالتمآب مقرب الخاقان فرخ خان امين‌الملك سفير كبير دولت عليه ايران صاحب تصوير همايون و حمايل آبی و دارای كمر مكلل به الماس و غيره و غيره و غيره را و اعليحضرت پادشاه انگليس جناب مجدت نصاب هنری ريچارد چارلز بارون كاولی از امنای دولت انگليس و از اجزای مشورتخانه مباركه مخصوصه اعليحضرت پادشاه انگليس حامل نشان بزرگ و شريف حمام و سفير كبير مخصوص و مختار دولت انگليس در نزد اعليحضرت امپراطور فرانسه و غيره و غيره و غيره را وكلای مختار خود تعيين فرموده‌اند و ايشان بعد از آن كه اختيارنامه‌های خود را ابراز و مبادله نمودند و موافق تركيب رسمی ديدند فصول ذيل را مقبول و مقرر داشتند:
فصل اول - از روز مبادله امضانامه‌های عهدنامه حال فيمابين اعليحضرت شاهنشاه ايران و اعليحضرت شاهنشاه انگليس و ايرلاند و نيز فيمابين أخلاف و ممالك و رعايای طرفين صلح و دوستی دايمی خواهد بود.
فصل دويم - چون به دولت و اقبال فيمابين دولتين ايران و انگليس صلح برقرار گرديد بحكم اين فقره مقرر است كه عساكر دولت انگليس ممالك ايران را تخليه خواهند كرد موافق شرايط و تعهدات مسطوره ذيل.
فصل سيم - دولتين عليتين معاهدتين تعهد مى‌كنند كه كل اسرايی كه حين جنگ به دست عساكر طرفين افتاده باشند بلادرنگ آزاد نمايند.
فصل چهارم - اعليحضرت شاهنشاه ايران تعهد مى‌كند كه بلافاصله بعد از مبادله امضانامه‌های اين عهدنامه يك عفونامه كامل اعلام نمايد كه بواسطه آن، جميع رعايای ايران كه در وقت جنگ، با مراوده خود با عساكر انگليس، مصدر خيانتی شده باشند از عقوبت اين حركت خود معاف باشند بطوری كه هيچ كس هر درجه كه داشته باشد به جهت اين حركت خود مورد تنبيه و اذيت و تعدی نخواهد بود.
فصل پنجم - اعليحضرت پادشاه ايران تعهد مى‌كند كه بلادرنگ لازمه تدابير را به‌كار ببرد كه عساكر و كارگزاران ايران را از خاك و شهر هرات و ساير نقاط افغانستان بيرون بكشد. تخليه ممالك مزبوره تا مدت سه ماه بعد از مبادله امضانامه‌های اين عهدنامه خواهد بود.
فصل ششم - اعليحضرت شاهنشاه ايران راضی مى‌شود كه ترك بكند كل ادعای سلطنتی بر خاك و شهر هرات و ممالك افغان [را] و هرگز مطالبه نكند از رؤسای هرات و ممالك افغان هيچ علامت اطاعت مثل سكه و خطبه و باج و نيز اعليحضرت ايشان تعهد مى‌كند كه بعد از اين از هر مداخله در امورات داخله افغانستان اجتناب نمايد و قول مى‌دهند كه هرات و تمام افغانستان را مستقل شناخته و هرگز در صدد اخلال استقلال اين ولايات برنيايند.
و نيز در صورت ظهور و منازعه فيمابين دولت ايران و ممالك هرات و افغانستان دولت ايران تعهد مى‌كند كه اصلاح آن را رجوع به اهتمامات دوستانه دولت انگليس نمايد و اقدام به جنگ نكند مگر در صورتی‌كه اهتمامات دوستانه دولت انگليس مثمر ثمری نشود.
از طرف ديگر دولت انگليس تعهد مى‌كند كه همه وقت اعتبار خود را در ممالك افغان به‌كار برد و نگذارد كه از آنها و هيچ‌يك از آنها باعث هيچ نوع تشويش و پريشانی دولت ايران بشود و اگر دولت ايران در وقوع مشكلات رجوع به دولت انگليس نمايد، دولت انگليس نهايت كوشش را خواهد نمود كه منازعات فيمابين را موافق حق و مطابق شأن دولت ايران اصلاح نمايد.
فصل هفتم - در صورتی‌كه از جانب هرات و ممالك افغان بر سرحدات ايران تجاوزی بشود، هر گاه ترضيه شايسته داده نشود دولت ايران حق خواهد داشت كه به‌جهت دفع و تنبيه جانب متعدی، اقدام به حركات جنگ نمايد، اما اين صراحتاً معلوم و مقبول است كه هر لشكر از جانب دولت ايران كه به‌جهت مقصود مزبور از سرحد بگذرد به محض اجرای مقصود خود، مراجعت به‌خاك خود خواهد كرد و استعمال حق مزبور نبايد بهانه توقف دائمی عساكر دولت ايران به الحاق شهری يا يك جزو ممالك مزبوره به ممالك ايران بشود.
فصل هشتم - دولت ايران تعهد مى‌كند كه بلافاصله بعد از مبادله امضانامه‌های اين عهدنامه، جميع اسرائی كه در حين جنگ در افغانستان به‌دست عساكر ايران افتاده باشند بدون عوض نقدی آزاد نمايند و همچنين جميع أفاغنه كه به اسم گروی يا به‌جهت امور دولتی در هر جای ممالك ايران مقيد باشند، به همان‌طور آزاد خواهند بود، به شرط آن‌كه أفاغنه هم از طرف خود اسرا و مقيدين ايرانی را كه در دست آنها باشد بدون عوض نقدی آزاد نمايند. دولتين معاهدتين در صورت لزوم مأمورين نصب خواهند كرد كه شرايط اين فقره را معمول دارند.
فصل نهم - دولتين عليتين تعهد مى‌كند كه در باب نصب و اعتراف قونسول‌های جنرال و قونسول‌ها و وكلای قونسول هر يك از اين دو دولت در ممالك همديگر حالت دول كاملة‌الوداد را خواهند داشت و نسبت به رعايای طرفين و تجارت ايشان در هر باب همان‌طور رفتار خواهد شد كه با رعايا و تجارت دول كاملة‌الوداد مى‌شود.
فصل دهم - بلا فاصله بعد از مبادله امضانامه‌های اين عهدنامه سفارت انگليس مراجعت به طهران خواهد كرد و دولت ايران قبول مى‌نمايد كه سفارت مذكور را با معذرت و تشريفات معينه، كه وكلای مختار طرفين معظمتين، امروز در نوشته‌ای جداگانه ممضی نموده‌اند، بپذيرند.
فصل يازدهم - دولت ايران تعهد مى‌كند كه در مدت سه ماه بعد از مراجعت سفارت انگليس به طهران يك مأموری را تعيين نمايد كه باتفاق يك مأمور دولت انگليس مطالبات نقدی جميع رعايای انگليس را از رعايای دولت ايران تحقيق و مشخص نمايند و دولت ايران هر يك از اين مطالبات كه به تصديق مأمورين مزبور باشد يا دفعتاً يا به قسط خواهد داد در يك مدتی كه بيشتر از يك سال از تاريخ اعلام مأمورين نباشد.
همچنين هر تبعه ايرانی با رعايای ساير دول كه تا زمان حركت سفارت انگليس از طهران در تحت حمايت انگليس بوده و از آن به بعد ترك آن را ننموده‌اند دعاوی و ادعايی با دولت عليه داشته باشند، مأمورين مزبور به آن هم رسيدگی كرده و حكم خواهند داد.
فصل دوازدهم - باستثنای آنچه در فصل سابق مقرر شده دولت انگليس اين حق را ترك و انكار خواهد كرد كه حمايت نكند بعد از اين هيچ يك از رعايای ايران را كه بالفعل در نوكری سفارت و قونسول‌ها و وكلای قونسول انگليس نباشد، به شرط اين كه چنين حقی به دول ديگر نداده و معمول شود و در اين باب و جميع خصوصات ديگر دولت انگليس مطالبه مى‌كند و دولت ايران هم تعهد مى‌كند كه همان امتيازات و معافات در ممالك ايران به دولت انگليس و نوكرها و رعايای آن داده خواهد شد كه به دول كاملة‌الوداد و به نوكرها و رعايای ايشان داده مى‌شود و همچنين دولت انگليس و نوكرها و رعايای آن بهره ياب خواهند بود از همان احترام و اعتبار كه به دول كاملة‌الوداد و به نوكرها و رعايای آنها داده مى‌شود.
فصل سيزدهم - دولتين عليتين معاهدتين به حكم اين فصل تجديد مى‌كنند آن قرار را كه در ماه آغوست سنه يك هزار و هشتصد و پنجاه و يك عيسوی مطابق شهر شوال سنه يك هزار و دويست و شصت و هفت هجری در باب رفع تجارت غلام و كنيز در خليج فارس فيمابين اين دو دولت داده شده است و علاوه بر اين تعهد مى‌كند كه قرار مزبور پس از انقضای مدت برقراری آن كه عبارت از ماه آغوست سنه يك هزار و هشتصد و شصت و دو عيسوی باشد تا مدت ده سال ديگر برقرار خواهد بود و به اين نحو امتداد خواهد يافت تا يكی از جانبين به يك اعلام رسمی قرار مزبور را موقوف بدارد، اما اعلام مزبور معمول نخواهد بود مگر يك سال بعد از ظهور آن.
فصل چهاردهم - بلافاصله مبادله امضانامه‌های اين عهدنامه، عساكر انگليس هر نوع حركات خصمانه را نسبت به دولت و مملكت ايران ترك خواهد كرد. دولت انگليس علاوه بر اين تعهد مى‌كند به محض اين كه قرارداد تخليه هرات و ممالك افغانستان از عساكر ايران و همچنين قرارداد پذيرايی سفارت انگليس به طهران كاملاً مجری شد، عساكر انگليس خود را از جميع ولايات و اماكن و جزاير كه تعلق به ايران دارند بلادرنگ پس خواهند كشيد و دولت انگليس تعهد مى‌كند كه در اين اثنا سركرده عساكر انگليس عمداً هيچ حركتی كه موجب ضعف اطاعت رعايای ايران نسبت به اعليحضرت شاهنشاه ايران باشد نخواهد كرد، بلكه تقويت اطاعت مزبوره نهايت مقصود دولت انگليس است. علاوه بر اين دولت انگليس تعهد مى‌كند كه بقدر امكان رعايای ايران از زحمت حضور عساكر انگليس ايمن خواهند بود و همچنين آذوقه كه به جهت عساكر مزبوره لازم شود دولت ايران تعهد مى‌كند كه به كارگزاران خود قدغن ننمايد كه عساكر انگليس را در تحصيل آذوقه مزبور اعانت كنند و نيز دولت انگليس تعهد مى‌كند كه در حين اخذ اشيأ قيمت آن را موافق نرخ روز از جانب مأمورين انگليس بلادرنگ داده خواهد شد.
فصل پانزدهم - عهدنامه حال ممضی خواهد شد و امضانامه‌های آن مبادله خواهد شد در بغداد در مدت سه ماه يا زودتر هر گاه ممكن شود.
به جهت اثبات مسطورات فوق ايلچيان طرفين اين عهدنامه را ممضی و به مهر خود ممهور ساختند در پاريس در چهار نسخه، يوم هفتم شهر رجب‌المرجب سنه يك هزار و دويست و هفتاد و سه تحرير يافت.
محل مهر و امضای كاولی
[▲] يادداشت‌ها
[▲] پيوست‌ها
جعلیات؛ ديدگاه ايرانيان درباره‌ی معاهده‌ی پاريس
معاهده پاريس به‌روايت دانشنامه‌ی جهان اسلام
پيوست ۳: مقالات کارل مارکس و فردریش انگلس در باره‌ی استعمار
[▲] پی‌نوشت‌ها
...
كتاب معاهدات و قراردادهای تاريخی در دوره قاجاريه، به كوشش غلامرضا طباطبايی مجد، صفحات ٢٨٢ تا ٢٨٦
[▲] جُستارهای وابسته
□
□
□
[▲] سرچشمه‌ها
□
□
□
□
[▲] پيوند به بیرون
□ [۱ ٢ ٣ ۴ ۵ ٦ ٧ ٨ ٩ ۱٠ ۱۱ ۱٢ ۱٣ ۱۴ ۱۵ ۱٦ ۱٧ ۱٨ ۱۹ ٢٠]
رده‌ها │ سیاست │ پیمان‌نامه‌ی بین‌المللی │ روابط ایران و افغانستان
