- ايران در دوره پارينه سنگی
- ایران در دوره فرا پارینه‌سنگی
- ایران در دوره نوسنگی
- يادداشت‌ها
- پی‌نوشت‌ها
- جُستارهای وابسته
- سرچشمه‌ها
[↑] ایران در دوره پارینه‌سنگی میانه
شواهد مربوط به دورهی پارینه‌سنگی میانه در ایران بهتر از دورهی پیشین است. آثار این دوره از نقاط مختلف ایران به‌دست آمده است. از نظر قدمت، این دوره در محدودهای از تاریخ واقع شده است که آنجا آزمایشات کربن ۱۴ برای تعیین قدمت آثار ممکن است. از این رو، میتوان اطلاعات دقیقتری از وضعیت فرهنگی این دوره فراهم کرد. به‌نظر میرسد که این دورهی فرهنگی در ایران از حدود یکسد هزار سال تا هشتاد هزار سال پیش آغاز شده است.
بیشتر ابزارها و تولیدات سنگی این دوره را میتوان از نوع موسترین (Moustrian) طبقه‌بندی کرد. تولید این نوع ابزارها از غرب اروپا تا شمال آفریقا، و خاور نزدیک تا آسیای مرکزی رایج بوده است. هرچند تاریخ دقیق افول فرهنگ دارای دست افزار نوع موسترین در ایران کاملا روشن نیست، ولی به‌نظر اکثر قریب به‌اتفاق انسان‌شناسان، این فرهنگ در حدود چهل‌هزار سال پیش پایان یافته است. بنابر این منطقی به‌نظر میرسد که طول این دورهی فرهنگی را در ایران بین شست تا پنجاه‌هزار سال پیش تصور کنیم.
محلهای باستانی معروف این دورهی فرهنگی در ایران، بیشتر مناطق رشته کوههای ابرسن[۱]، نواحی آذربایجان، کردستان و لرستان شناسایی شدهاند. در مازندران، خراسان و خوزستان نیز آثاری از این دوره به‌دست آمده است. در داخل فلات مرکزی ایران در حوالی تهران یک محل، و محل دیگر در کرمان معرفی شده است. در ناحیهی "لادیز" در بلوچستان که مرکز فرهنگ "لادیزیان" میباشد، هنوز آثاری از دورهی "موسترین" گزارش نشده است. بهترین نمونههای این دورهی فرهنگی، از نقاط مختلف باستانی نزدیک خرم‌آباد در لرستان شناسایی شدهاند. آثار به‌دست آمده از غارهای "کنجی" یا پناهگاه سنگی "ارجنه" (ارژنه)، غار "قمری" پناهگاه سنگی "هومیان" که در ناحیهی کوهدشت خرم‌آباد قرار گرفتهاند، (محل اخیر، در ارتفاع حدود ٢٠٠٠ متری از سطح دریا قرار گرفته است و در زمرهی بلندترین محلهایی است که آثار دوران سنگی در خاور نزدیک از آن به‌دست آمده است)، معرف دورهی پارینه‌سنگی میانه در لرستان هستند. در ناحیهی "هلیلان" در درهی رودخانهی "سیمره" که در ارتفاع حدود ۹٠٠ متری از سطح دریا قرار گرفته است نیز، در هفت نقطه، آثار دورهی پارینه‌سنگی میانه شناسایی شده است که از آن جملهاند: "پل پاریک"، "غارویلا" و "غارهوشی".
در "کاگیکا" در نزدیکی شهر کرمانشاه نیز آثار این دوره شناسایی شده است.
در همین منطقه، در "غار بیستون" و پناهگاه سنگی "ورواسی" و نزدیک آنها در غار "خَر" (مر خر = غار بزرگ) آثاری از دورهی پارینه‌سنگی میانه با ابزارهای سنگی مشخص نوع موسترین مورد شناسایی قرار گرفتهاند.
علاوه بر این مناطق که باید آنها را مراکز تجمع گروههای متعلق به دورهی پارینه سنگی میانه تصور کرد، از نقاط باستانی پراکنده در ایران از قبیل: جهرم در فارس و محلی واقع در درهی رود "کر" در نزدیکی شیراز و همچنین، نزدیک "تل ابلیس" در کرمان و یا "غاز تمتمه" در نزدیک دریاچهی ارومیه نیز، آثار دوره موسترین شناسایی شده است.
در غار "که آرام" در گرگان نیز آثاری مشابه آثار موسترین کوههای ابرسن به‌دست آمده است. اخیرا نیز، نگارنده موفق به یافتن آثار دورهی پارینه‌سنگی میانه در حوضهی مسیله واقع در نزدیکی ورامین در جنوب تهران گردیده است.[٢]
[↑] يادداشت‌ها
يادداشت ۱: اين مقاله برای دانشنامهی آريانا توسط مهديزاده کابلی از کتاب "ايران پيش از تاريخ" که توسط دکتر صادق ملک شهميرزادی برشتۀ تحرير درآمده، از سايت اينترنتی پایگاه پژوهشی آریابوم بازنويس شده است.
[↑] پی‌نوشت‌ها
[۱]- واژهی "ابرسن" با توجه به روند تغییر آواها و شکل واژگان در زبانشناسی، شکل تغییر یافتهی نام اوستایی "اوپائیری سَئِنَه" به معنی "بر فراز آهن" است که نام ایرانی رشته کوههای غربی و جنوب غربی ایران بوده است که متاسفانه امروزه با نام یونانی "زاگرس" میشناسیم. [پایگاه پژوهشی آریابوم]البته دو اشتباه غير قابل اغماض در اين اظهارنظر پایگاه پژوهشی آریابوم ديده میشود: نخست معنای اصطلاح اوستايی "اوپائیری سَئِنَه"، "بلندتر از پرواز عقاب يا سيمرغ" است نه بهمعنای "بر فراز آهن". دو ديگر آن که "اوپائیری سَئِنَه" نام اوستايی رشته کوههای هندوکش در افغانستان امروزی است نه نام رشته کوههای غربی و جنوب غربی ایران کنونی که "زاگرس" ناميده میشود. چنان که آقای دکتر رضا مرادی غياثآبادی از قول آقای استاد جليل دوستخواه مینويسد: "نام کوههای هندوکش افغانستان در زامیاد یشت و هوم یشت اوستا به گونهٔ "اوپـائـیـری سَـئِـنَـه" (در پهلوی "اَپـورسِـن") بهمعنای "برتر از [پرش] شاهین یا سیمرغ" (دوستخواه، ص ۹۲۸) آمده است." [مهديزاده کابلی][۲]- ملک شهمیرزادی، صادق، ایران در دوران پیش از تاریخ، "ایران در دوره پارینه‌سنگی میانه"، پایگاه پژوهشی آریابوم
[↑] جُستارهای وابسته
□
□
□
[↑] سرچشمه‌ها
□ ملک شهمیرزادی، صادق، ایران در دوران پیش از تاریخ، تهران: انتشارات دانشگاه تهران، ۱۳۷۸ خ
□ دوستخواه، جلیل، اوستا، کهن‌ترین سرودهای ایرانیان، انتشارات مروارید، چاپ هفتم، ۱۳۸۲
[برگشت به بالا] [گفت و گو و نظر کاربران در بارهٔ مقاله]
