نوشتار زیر برگه‌ی از یادداشت‌های منتشر نشدۀ ایام جوانی شادروان میر غلام‌محمد غبار (شاعر، ادیب، مؤرخ، مبارز و آزادیخواهِ نامدارِ افغانستان) است که در هنگام سفر همراه با خانواده به استانِ بزرگِ قطغن و بدخشانِ آن را دوران نگاشته است. این یِادداشت، برای نخستین‌بار توسط آقای حشمت خلیل غبار، در اختیارِ آقای مهندس شاه امیر فروغ قرار گرفت، و توسط ایشان بازنویسی و منتشر شد.[۱]
[↑] ولایتِ بزرگِ قطغن و بدخشان
خان‌آباد یک قصبۀ سرسبز و پُر آبی است که یک بازار، یک جامع، یک حمام و چند سرای تجارتی داشته، مرکز اداری و تجارتی ولایت بزرگ قطغن و بدخشان بحساب میرود، ولایتی که از پامیر تا هندوکش و سواحل دریای آمو کشیده میشود. مردمان این ولایات مؤدب و شیرین زبان و دلدادۀ موسیقی و رقص و بزمند، دزدی و آدم کشی در بین اینها خیلی بندرت اتفاق می‌افتد. تفاوت بین این دو ولایت آنست که در قسمت علیا یعنی بدخشان اراضی کوهستانی و منزوی‌تر، مردم نه تنها زارع و مالدار، بلکه صنعتکار و پیشه‌ور هم استند، صنایع چرم‌سازی، آهنگری و نساجی‌شان مشهور، مخصوصاً صنایع دستی آلات موسیقی "تنبور، تنبوره، چنگ، زنگ، دف و زیربغلی" و ستام اسپ‌سازی "زین، رکاب، لجام نقره کوب و غیره" مهم است، همچنان پارچه باب کتانی و ابریشمی و پشمی بدخشان مثل دست‌دوزی زنان آنجا نفیس است. اسپ‌هایشان کوچک و محکم و مردان‌شان سواران ماهری محسوبند، تجارت‌شان از راههای صعب المرور یا کاشغرستان هم بعمل می‌آید.
مردم بدخشان زبان دری را بهمان پاکیزه‌گی ماضی و شیرین و آهنگدار تکلم میکنند، بشعر و ادب و شعرا و ادبای محلی احترام میگذارند. و اما در قسمت سفلی یعنی قطغن آن تخارستان وسیع تاریخی که دارای میدانهای هموار و تپه‌های خاکی قابل زرع است، مشغله عمومی مردم زراعت و مالداریست، و نسل‌گیری اسپ آن در افغانستان بی‌نظیر است .
رویهمرفته مردمان قطغن و بدخشان آزادمنش، خوش معاشرت و آمادۀ قبول هر نوع تحولات اجتماعی مترقی بوده، از تعصب و جمود سدی در مقابل خود ندارند، زیرا در این ولایات از نفوذ روحانیون و ملاهای ضد تجدد و تحول خبری نیست. مردم مالیات گوناگون دولت را در سر موعد می‌پردازند، خدمات بیگاری حکومت و مأمورین را انجام میدهند، و خود بنان و چپنی میسازند، معهذا از مظالم و تعدی و ارتشای حکام و مامورین رنج میبرند و شکنجه میکشند.[٢]
[↑] يادداشت‌ها
يادداشت ۱: اين نوشتار برای دانشنامهی آريانا توسط آقای مهندس شاه امیر فروغ ارسال شده است.
[↑] پی‌نوشت‌ها
[۱]- رجوع شود به: ولایتِ بزرگِ قطغن و بدخشان (صفحه‌یی از یادداشت‌های منتشر نشدۀ زنده‌یاد میر غلام‌محمد غبار)، سایت ويژه‌ای شادروان میر غلام‌محمد غبار
[۲]- همان‌جا
[↑] جُستارهای وابسته
□
□
□
[↑] سرچشمه‌ها
□ سایت ويژه‌ای میر غلام‌محمد غبار
[برگشت به بالا]
